Karol X Gustaw (ur. 8 listopada 1622, zm. 13 lutego 1660) był królem Szwecji w latach 1654–1660. Wnuk Gustawa I Wazy, należał do dynastii Wazów. Jego panowanie było okresem intensywnych działań militarnej ekspansji Szwecji, szczególnie zauważalnych podczas tak zwanej II wojny północnej, znanej w Polsce jako „potop szwedzki”.

Karol X Gustaw dziedziczył po swoich poprzednikach silne państwo i dobrze wyposażoną armię, którą postanowił wykorzystać, aby rozszerzyć terytorium Szwecji kosztem osłabionej wewnętrznie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Potop szwedzki rozpoczął się w 1655 roku, kiedy to siły szwedzkie wtargnęły do Polski, szybko zajmując znaczną część jej terytorium, w tym Warszawę i Kraków. Karol X Gustaw wykorzystał osłabienie Polski spowodowane wcześniejszymi konfliktami i skomplikowanym systemem politycznym, który utrudniał szybką i zdecydowaną reakcję na zagrożenie zewnętrzne.

Podczas potopu szwedzkiego, Karol X Gustaw stanął na czele armii, która początkowo odnosiła sukcesy, zmuszając polskiego króla Jana Kazimierza do ucieczki za granicę. Szwedzka okupacja była jednak brutalna i napotkała coraz większy opór ze strony polskiej szlachty, duchowieństwa oraz mieszczan, co z czasem przyczyniło się do zjednoczenia polskiego społeczeństwa w obronie przed najeźdźcą.

Kluczowym momentem, który zwiastował zmianę losów wojny, była przysięga tzw. „ojczyzny obrońców” na Jasnej Górze w 1655 roku, gdzie niewielki garnizon pod dowództwem o. Augusta Kordeckiego obronił klasztor przed szwedzkim oblężeniem, co stało się symbolem narodowego oporu.

Chociaż Karol X Gustaw odniósł kilka militarnych sukcesów, to jednak nie udało mu się zrealizować głównego celu, jakim było trwałe podporządkowanie sobie Rzeczypospolitej. Wojna zakończyła się podpisaniem pokoju w Oliwie w 1660 roku, na krótko przed śmiercią Karola X Gustawa, przywracającym status quo ante bellum w stosunkach polsko-szwedzkich.